سکسکه جنین (Fetal Hiccup) یکی از پدیده‌های شایع در طول سه‌ماهه دوم و سوم بارداری است که با احساس تکانه‌های منظم و ریز در دیوارهٔ رحم نمود پیدا می‌کند. این سکسکه جنین ناشی از انقباضات انفجاری و متناوب دیأفراگم و تحریک عصب فرنیک است که به شکل حرکات منظم در شکم مادر تجربه می‌شود. از آنجایی که بسیاری از مادران و حتی برخی از متخصصان اطفال و مامایی تفاوت این پدیده را با سایر حرکات غیرارادی جنین درک نمی‌کنند، بررسی دقیق مکانیسم، علل و پیامدهای آن ضروری است. در این مقاله، فیزیولوژی جنین و نروماسکولار، ابعاد زیرین سکسکه جنین، از جمله علت پرش جنین در شکم، علت حرکات نبض مانند جنین و حرکات ریتمیک جنین بررسی می‌شود.
سکسکه جنین چیست؟ تعریف تخصصی
در بستر فیزیولوژی جنینی، سکسکه در جنین عبارت است از انقباض خودبه‌خودی و انفجاری دیأفراگم در پاسخ به فعال‌سازی گیرنده‌های مکانوره‌سپتوری. این انقباض‌ها که توسط تکانه‌های عصب فرنیک هدایت می‌شوند، باعث بسته شدن موقت و سریع مجرای تنفسی فوقانی شده و در نتیجه احساس “هیچ‌ـ‌هه” (hic-) در رحم ایجاد می‌شود.
در بررسی‌های الکتروکاردیوگرافی و اولتراسونوگرافی داپلر، این انقباضات با الگوهای ثابت و دوره‌ای دیده می‌شوند و از لحاظ سرعت و شدت با سایر انقباضات نروماسکولار متفاوت است. بلوغ مرحله‌ای دیأفراگم و تکامل کانال‌های یونی سلول‌های ماهیچه‌ای دیافراگم، در ظهور این پدیده نقش دارد و نشان‌دهنده سلامت و بلوغ خودتنظیمی ریوی جنین است.
علت سکسکه جنین در بارداری چیست؟
علت سکسکه جنین در بارداری چیست؟ پاسخ به این سؤال نیازمند شناخت عوامل داخلی و خارجی مؤثر بر جنین است. از مهم‌ترین این عوامل میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
-
بلوغ نرون‌های حرکتی: تکامل شبکهٔ نروماسکولار و فعال‌سازی زودهنگام عصب فرنیک.
-
تغییرات فشار داخل رحمی: افزایش مایع آمنیوتیک یا حرکت ناگهانی مادر که باعث تغییر فشار و تحریک مکانوره‌سپتورها می‌شود.
-
تغذیه و متابولیسم: سطوح گلوکز و اسیدهای آمینه در خون جنین که می‌تواند منجر به انقباضات مرحله‌ای دیأفراگم گردد.
-
هورمون‌های مادر: به‌ویژه پروژسترون و استروژن که بر تون عضلانی رحم و فشردگی عصب فرنیک تاثیر می‌گذارند.
در مطالعات فیزیولوژیک، این عوامل به‌صورت هم‌افزا عمل می‌کنند و میزان تکرار سکسکه جنین در طول روز بین ۵ تا ۲۰ بار متغیر است که نشان‌دهنده سلامت عملکرد تنفسی-عصبی جنین است.
سکسکه جنین و حرکات ریتمیک جنین
تمایز سکسکه جنین از حرکات ریتمیک جنین (Rhythmic Fetal Movements) برای تشخیص وضعیت سلامت حیاتی جنین ضروری است. حرکات ریتمیک جنین معمولاً با فعالیت‌های کششی اندام‌ها یا جنبش‌های رشته‌ای مشخص می‌شوند، اما سکسکه جنین با فرکانس بالا (حدود ۲ تا ۵ هرتز) و یکنواختی زمان‌بندی‌شده‌اش شناخته می‌شود. در الکترونفالوگرافی (ENMG) و اولتراسونوگرافی M-mode، سکسکه جنین به‌صورت پالس‌های منظم و کوتاه‌مدت ثبت می‌شود، در حالی که حرکات ریتمیک ناشی از حرکات پیچشی و کششی اندام‌ها بازه‌های زمانی بیشتری دارند. این تمایز اهمیت دارد، زیرا افزایش ناگهانی حرکات ریتمیک جنین می‌تواند علامت پری‌اکلامپسی یا اختلال الکترولیتی باشد در حالی که سکسکه جنین اغلب ایمن است.
سکسکه جنین و علت حرکات نبض مانند جنین
گاهی مادران علت حرکات نبض مانند جنین را با سکسکه اشتباه می‌گیرند. این حرکات نبضی (pulsatile movements) که به دلیل انتقال ریتمیک ضربان قلب جنین از طریق عروق به دیوارهٔ رحم منتقل می‌شود، معمولاً در نواحی کناری و بالایی رحم احساس می‌شوند و با فرکانس قلب (حدود ۱۲۰–۱۶۰ ضربه در دقیقه) هماهنگ‌اند. اما سکسکه در جنین بواسطه انقباضات دیأفراگم، با فرکانس ۲–۵ سیکل در ثانیه رخ می‌دهد. تعیین دقیق منبع این حرکات از طریق سونوگرافی داپلر عروقی امکان‌پذیر است؛ در حالی که تشخیص سکسکه جنین با ثبت الگوی منظم انقباض–استراحت دیأفراگم روی مانیتورینگ الکترومیوگرافی ممکن می‌شود.
سکسکه جنین در رحم خطرناک است یا طبیعی؟
سکسکه جنین در رحم خطرناک است یا طبیعی؟ پاسخ مثبت به ایمنی این پدیده است؛ زیرا نشان از بلوغ دستگاه عصبی–تنفسی و آمادگی جنین برای تنفس مستقل پس از تولد دارد. با این حال در موارد نادری، افزایش مداوم سکسکه جنین با فاصلهٔ کمتر از ۲ دقیقه بین هر اپیزود یا ادامه بیش از ۳۰ دقیقه ممکن است بیانگر اختلالات متابولیکی (مانند هایپر‌کلسمی)، التهاب پرده‌های جنینی یا افزایش فشار داخل رحمی ناشی از پلی‌هیدرآمنیوس باشد.
در چنین شرایطی انجام ارزیابی‌های تکمیلی شامل NST (Non-Stress Test)، آزمایش‌های بیوشیمیایی مایع آمنیوتیک و بررسی وضعیت قلبی عروقی جنین ضروری است. در شرایط طبیعی، اپیزودهای سکسکه بین ۵ تا ۱۵ دقیقه و نهایتاً ۳–۴ بار در روز رخ می‌دهد و بدون مداخله پزشکی خودبه‌خودی پایان می‌یابد.
پیشنهاد ویرایشگر نت باز 360: قرص متفورمین برای تنبلی تخمدان درمان قطعی است؟
نتیجه‌گیری
سکسکه جنین پدیده‌ای فیزیولوژیک با اهمیت بالینی در سنجش بلوغ عصبی و ریوی جنین است. شناخت دقیق علت سکسکه جنین در بارداری چیست؟، تمایز آن از حرکات ریتمیک جنین و علت حرکات نبض مانند جنین، و نیز درک چرایی علت پرش جنین در شکم، به متخصصان مامایی و اطفال کمک می‌کند تا بین حالت‌های طبیعی و موارد نیازمند ارزیابی بیشتر تمایز قائل شوند.
اغلب موارد سکسکه جنین طبیعی و علامت سلامت جنین تلقی می‌شوند؛ اما تغییرات غیرمعمول در فرکانس یا مدت‌زمان اپیزودها می‌تواند زنگ هشداری برای پی‌گیری دقیق‌تر باشد. در نهایت، ارائه آموزش دقیق به مادران و استفاده از ابزارهای پایش الکترونیکی، پایهٔ تصمیم‌گیری مطمئن و کاهش نگرانی‌های غیرضروری را فراهم می‌آورد.
