هوش مصنوعی در اروپا، در آستانه تحولاتی جدید قرار دارد. اتحادیه اروپا که همواره به عنوان پیشگام در قانون‌گذاری حوزه فناوری شناخته می‌شود، حالا در تلاش است تا برای مدل‌های پیشرفته هوش مصنوعی (GPAI) دستورالعملی ارائه دهد که نه تنها الزامات سختگیرانه قانون هوش مصنوعی اتحادیه اروپا (EU AI Act) را اجرایی کند، بلکه در عین حال، فضای نوآوری و توسعه را نیز محدود نکند. اما آیا این تغییرات در جهت تسهیل و شفاف‌سازی است، یا راهی برای کاهش فشار بر شرکت‌های بزرگ فناوری؟
نسخه سوم و احتمالاً نهایی “رمز رفتار” (Code of Practice) برای مدل‌های GPAI، اخیراً منتشر شده و اتحادیه اروپا از تمامی ذینفعان خواسته است تا نظرات خود را تا پایان ماه مارس ارائه دهند. این سند که ساختاری ساده‌تر از نسخه‌های قبلی دارد، با هدف ارائه راهکارهای شفاف‌تر برای مدل‌سازان هوش مصنوعی در جهت رعایت الزامات قانونی تدوین شده است. اما بررسی دقیق‌تر متن نشان می‌دهد که همچنان از عباراتی نظیر “اقدامات معقول”، “تلاش‌های متناسب” و “تدابیر مناسب” استفاده شده است که می‌تواند راه را برای تفسیرهای منعطف‌تر و حتی گریز از برخی تعهدات باز بگذارد. در عین حال، فشارهای سیاسی، به‌ویژه از سوی ایالات متحده، بر روند تنظیم این قوانین سایه انداخته است.
آیا اتحادیه اروپا در حال عقب‌نشینی است؟
قانون هوش مصنوعی اتحادیه اروپا که بر اساس یک رویکرد مبتنی بر ریسک طراحی شده، الزامات خاصی را برای مدل‌های قدرتمند AI در حوزه‌هایی همچون شفافیت، حقوق مالکیت فکری و کاهش ریسک‌های سیستمی تعیین کرده است. اما در نسخه جدید رمز رفتار، شاهد نوعی کاهش سخت‌گیری‌ها در برخی حوزه‌ها هستیم. برای مثال، در بخش شفافیت، مدل‌سازان تنها موظف به ارائه یک “فرم مستندات” شده‌اند که می‌تواند اطلاعات کلیدی را برای کاربران پایین‌دستی فراهم کند. اما این که آیا این اطلاعات برای اطمینان از رعایت حقوق مالکیت معنوی کافی است یا خیر، همچنان محل بحث است.
بخش مربوط به حقوق مالکیت فکری نیز یکی از حساس‌ترین موضوعات این سند محسوب می‌شود. متن جدید همچنان به شرکت‌های بزرگ اجازه می‌دهد که از داده‌های موجود در وب برای آموزش مدل‌های خود استفاده کنند، البته با رعایت “تلاش‌های متناسب” برای رعایت حقوق پدیدآورندگان. این نوع ادبیات حقوقی، در عمل می‌تواند به شرکت‌ها این امکان را بدهد که ابتدا داده‌ها را استخراج کرده و سپس در صورت بروز مشکل، وارد مذاکره شوند. همچنین، الزام قبلی برای ایجاد یک نقطه تماس مستقیم برای رسیدگی به شکایات پدیدآورندگان حذف شده و جای خود را به تعهدی کلی‌تر برای “تعیین یک کانال ارتباطی” داده است. این تغییرات نشان می‌دهد که اتحادیه اروپا تا حدی از موضع سختگیرانه خود عقب‌نشینی کرده است.
از سوی دیگر، در بخش ایمنی و امنیت، برخی تدابیر پیشنهادی قبلی حذف شده‌اند. در حال حاضر، تنها مدل‌هایی که با توان محاسباتی بیش از 10^25 FLOPs آموزش دیده‌اند، مشمول الزامات کاهش ریسک‌های سیستمی خواهند بود. این تغییرات در واکنش به بازخوردهای شرکت‌های فناوری اعمال شده که ادعا می‌کنند رعایت برخی از این قوانین از نظر فنی دشوار است.
اما شاید مهم‌ترین عامل در این تحولات، فشارهای بین‌المللی به‌ویژه از سوی ایالات متحده باشد. دولت ترامپ و مقاماتی همچون جِی‌دی ونس (JD Vance) با دیدگاه‌های ضدتنظیمی خود، اتحادیه اروپا را به زیاده‌روی در قانون‌گذاری متهم کرده‌اند. آن‌ها هشدار داده‌اند که این مقررات سختگیرانه می‌تواند موجب کاهش رقابت‌پذیری شرکت‌های اروپایی در برابر غول‌های فناوری آمریکایی و چینی شود. در نتیجه، اتحادیه اروپا نه تنها یکی از ابتکارات نظارتی خود را کنار گذاشته، بلکه به‌دنبال اصلاحاتی برای کاهش بوروکراسی در قوانین موجود نیز هست.
آینده مقررات هوش مصنوعی در اروپا: میان نظارت و انعطاف
رمز رفتار جدید، هنوز نهایی نشده و احتمال دارد که با دریافت بازخوردهای بیشتر، تغییرات دیگری در آن اعمال شود. در همین حال، کمیسیون اروپا نیز در حال تدوین دستورالعمل‌های جداگانه‌ای است که تعریف دقیق مدل‌های GPAI و مسئولیت‌های آن‌ها را مشخص خواهد کرد.
با این حال، دو سناریوی اصلی برای آینده این مقررات وجود دارد:
- تشدید نظارت: اگر اتحادیه اروپا تصمیم بگیرد که مواضع نرم فعلی به نفع شرکت‌های فناوری بزرگ تمام می‌شود، ممکن است در نسخه نهایی مقررات سختگیرانه‌تری اعمال شود، به‌ویژه در حوزه حقوق مالکیت فکری و شفافیت.
- نرمش بیشتر تحت فشار بین‌المللی: اگر فشارهای سیاسی و لابی‌های صنعت به نتیجه برسند، احتمال دارد که برخی الزامات بیشتر تضعیف شده یا به راهکارهای داوطلبانه تبدیل شوند.
در نهایت، تعیین این که آیا اتحادیه اروپا در حال تدوین یک راهکار متعادل است یا در مسیر عقب‌نشینی از تعهدات نظارتی خود گام برمی‌دارد، بستگی به نسخه نهایی رمز رفتار و نحوه اجرای آن خواهد داشت. اما یک چیز قطعی است: آینده تنظیم‌گری هوش مصنوعی در اروپا، به‌شدت تحت تأثیر بازیگران بین‌المللی، فشارهای سیاسی و نیاز به حفظ رقابت‌پذیری باقی خواهد ماند.
