بهترین پاسخ برای این سوال که خلیج چیست، این است که به نقشه جهان نگاه کنید. آن لکه‌های آبی که در خشکی پیش‌روی کرده‌اند خلیج هستند. به‌‌عبارتی، در یک سمت خلیج اقیانوس یا دریا است و سمت دیگر آن خشکی قرار دارد.
حالا سوال اصلی اینجا است که خلیج چه تفاوتی با دیگر بسترهای آبی مثل اقیانوس و دریا دارد؟ آیا واقعا خلیج‌ها آنقدر که در رسانه‌ها پررنگ شده‌اند، از اهمیت استراتژیک بالایی برخوردارند؟
در این مقاله قصد داریم به‌صورت کامل و کاربردی، به تعریف خلیج، ویژگی‌های اصلی آن و تفاوت آن با سایر پهنه‌های آبی بپردازیم.
تعریف خلیج چیست؟
خلیج (Bay یا Gulf) بخشی از آب دریا یا اقیانوس است که به‌طور طبیعی به سطح خشکی نفوذ کرده و از ۳ طرف با خشکی محصور شده است. خلیج‌ها بیشتر توسط دریا یا اقیانوس تغذیه شده و به‌دلیل موقعیت خاصی که دارند، بهعنوان پناهگاه طبیعی برای کشتی‌ها شناخته می‌شوند.
معروف‌ترین مثالی که می‌توان برای خلیج زد، خلیج فارس است که در حاشیه کشور ایران و کشورهای عربی قرار دارد.
ویژگی‌های اصلی خلیج چیست؟
خلیج‌ها براساس گستردگی و مساحت به ۲ دسته تقسیم می‌شوند که در اصطلاح جهانی به آن‌ها Gulf یا Bay گفته می‌شود. Bay معمولا سطح گستردگی کمتری نسبت به Gulf دارد. برای شناخت بهتر خلیج‌ها، نگاهی به مهم‌ترین ویژگی‌های آن‌ها می‌اندازیم.
خلیج‌ها موقعیت جغرافیایی خاصی دارند
آیا می‌دانید دلیل موقعیت استراتژیک خلیج چیست؟ برای شکل‌گیری خلیج‌ها لازم است در انتهای خشکی فرورفتگی طبیعی ایجاد شده باشد. همین فرورفتگی بهترین و امن‌ترین مکان برای پهلوگرفتن کشتی‌ها است.
خلیج‌ها عمیق نیستند
تقریبا می‌توان گفت بیشتر خلیج‌ها عمق کمتری نسبت به آب‌های آزاد و دریا دارند. بهعنوان مثال، عمیق‌ترین نقطه خلیج فارس تنها ۹۳ متر عمق دارد. البته خلیج مکزیک از این قاعده مستثنی است و عمق آن در برخی نقاط به ۳۷۰۰ متر می‌رسد.
خلیج‌ها با دریا یا اقیانوس ارتباط مستقیم دارند
خلیج‌ها بخشی از دریا یا اقیانوس هستند و با آن‌ها ارتباط مستقیم دارند، ولی به‌دلیل پیش‌روی در خشکی، حرکت آب درون خلیج معمولا آرام‌تر است.
در خلیج تنوع زیستی بالایی وجود دارد
به‌دلیل شرایط خاص محیطی مانند دما، عمق و میزان شوری آب، بسیاری از خلیج‌ها زیستگاه گونه‌های متنوعی از جانوران و گیاهان دریایی هستند. بهعنوان مثال، در خلیج فارس می‌توان گونه‌های موجود زنده‌ای همچون ماهی‌های تزئینی، خوراکی و غیرخوراکی، صدف‌ها، حلزون‌ها، نرم‌تنان، شقایق‌های دریایی، اسفنج‌های دریایی، عروس‌های دریایی، لاک‌پشت‌ها (مانند لاک‌پشت پوزه عقابی)، دلفین‌ها، کوسه‌ها و بسیاری از موجودات دریایی دیگر را مشاهده کرد.
تفاوت اقیانوس با خلیج چیست؟
حالا که خلیج را بهعنوان یک پدیده جغرافیایی شناختید، خوب است تفاوت‌های آن را با اقیانوس‌ها بدانید. در ادامه سعی کرده‌ایم تفاوت‌های خلیج و اقیانوس را از زاویه‌های مختلف بررسی کنیم.
تفاوت خلیج و اقیانوس در نحوه شکل‌گیری
خلیج‌ها عمدتا حاصل فرسایش در ساحل، بالاآمدن سطح دریا یا فرورفتن پوسته زمین هستند. این پدیده‌ها باعث می‌شوند آب دریا به سطح خشکی نفوذ کند و منطقه‌ای محصورتر ایجاد کند. بهعنوان مثال، خلیج فارس بر اثر فرورفتگی پوسته زمین و بالاآمدن سطح آب دریا ایجاد شده است.
در مقابل، اقیانوس‌ها جزء ساختارهای بنیادی کره زمین هستند که از زمان تشکیل زمین (بیش از ۳میلیارد سال پیش) وجود داشته‌اند. آن‌ها بر اثر شکاف بین صفحات تکتونیکی و تجمع آب در حوض‌های بزرگ زمین‌شناسی به‌وجود آمده‌اند.
تفاوت در ساختار و وسعت خلیج و اقیانوس
شاید بتوان مهم‌ترین پاسخ برای اين سوال که تفاوت اقیانوس با خلیج چیست را به تفاوت در وسعت و عمق آن‌ها نسبت داد. به‌طور معمول، مساحت خلیج‌ها محدود است و از چند طرف با خشکی احاطه شده‌اند. عمق آن‌ها نسبتا کم‌تر است و با دریا یا اقیانوس در ارتباط هستند.
درمقابل، اقیانوس‌ها بزرگ‌ترین پهنه‌های آبی روی زمین هستند و به‌طور معمول میلیون‌ها کیلومتر مربع وسعت دارند. همچنین عمق اقیانوس‌ها نیز بسیار بیشتر است (در بعضی نقاط تا ۱۰ کیلومتر).
تفاوت خلیج با اقیانوس در طعم و میزان شوری آب
شوری آب در خلیج‌ها معمولا ناپایدار و متغیر است و بستگی به تبخیر، بارندگی، ورودی رودخانه‌ها و تبادل با آب‌های آزاد دارد. گاهی اوقات آب خلیج حتی شیرین هم می‌شود اما در فصل‌های گرم عمدتا خلیج‌ها آب شوری دارند. خلیج فارس در کشور ما به‌دلیل تبخیر زیاد و ورودی آب از اقیانوس نسبت به سایر خلیج‌ها آب شورتری دارد.
در مقابل، شوری آب اقیانوس‌ها پایدار و زیاد است (حدود ۳۵ گرم در لیتر). وسعت بالای آب و عوامل جوی در اقیانوس‌ها باعث شده تا شوری آب پایداری داشته باشند.
تفاوت در زیستگاه جانوران دریایی خلیج و اقیانوس
به‌طور معمول خلیج زیستگاه گونه‌های متنوع ولی خاص‌تری است، زیرا آب کم‌عمق‌تر و گرم‌تری دارد و میزان اکسیژن یا شوری آن متفاوت است. موجوداتی مانند کوسه، صدف، لاک‌پشت، دلفین، مرجان و بسیاری دیگر از جانوران در خلیج زندگی می‌کنند.
در مقابل، اقیانوس‌ها میزبان امن گسترده و پیچیده‌‌ای برای موجودات دریایی هستند. از پلانکتون‌ها تا نهنگ‌های عظیم گرفته تا بسیاری از گونه‌های ماهی‌ها و اختاپوس‌ها تنوع زیستی بسیار بالایی را در لایه‌های عمقی مختلف می‌توان مشاهده کرد.
تفاوت در تأثیرات اقلیمی و زیست‌محیطی در خلیج و اقیانوس
در خلیج به‌دلیل تماس بیشتر با انسان‌ها و پهلوگرفتن کشتی‌های نفت‌کش شاهد آلودگی بیشتری هستیم. ازطرفی با توجه به عمق کم و حرکت آرام آب، آلودگی و تغییرات دمایی در آب‌های خلیج محسوس‌تر است.
در مقابل، اقیانوس‌ها نقش موثری در تنظیم دمای زمین، چرخه‌های کربن و تولید اکسیژن دارند. به همین دلیل با پدیده‌هایی همچون گرمایش زمین، اسیدی‌شدن آب و ذوب یخ‌های قطبی مستقیما در ارتباط هستند.
تفاوت خلیج و دریا چیست؟
بعداز اینکه دانستیم خلیج چیست و چه تفاوتی با اقیانوس دارد، حالا نوبت آن است راجع‌به این هم صحبت کنیم که تفاوت خلیج و دریا چیست؟
دریاها مانند اقیانوس ازنظر وسعت و عمق با خلیج متفاوت هستند. عمق دریاها بیشتر است و خلاف خلیج در خشکی پیش‌روی نکرده‌اند. دیگر فرق خلیج و دریا این است که به‌طور کلی خلیج‌ها بستری برای پرورش موجودات دریایی هستند، اما دریا پهنه وسیع‌تری است که نقش زیادی در حفظ چرخه کربن داشته و اکوسیستم گسترده‌تری دارد.
دلایل اهمیت خلیج چیست؟
خلیج‌ها تنها یک زیستگاه جانوری نیستند، بلکه از جنبه‌های دیگر مورد توجه قرار گرفته‌اند که عبارت‌اند از:
- اهمیت اقتصادی: خلیج‌ها عمدتا بندرهای مهمی را در خود جای داده‌اند که نقطه اتصال تجارت جهانی هستند. نمونه بارز آن بندرعباس در ایران است.
- اهمیت زیست‌محیطی: خلیج‌ها محل زندگی گونه‌های مختلفی از ماهی‌ها، مرجان‌ها، پلانکتون‌ها و سایر موجودات آبزی هستند و هرگونه آلودگی یا تغییر در اکوسیستم آن‌ها، اثرات جبران‌ناپذیری در پی خواهد داشت.
- اهمیت استراتژیک: برخی از خلیج‌ها مثل خلیج فارس، نقش حیاتی در معادلات نظامی و سیاسی دارند و همیشه در مرکز توجه قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی بوده‌اند.
جمع‌بندی
بهترین پاسخ برای این سوال که خلیج چیست، این است که خلیج‌ها پهنه‌های آبی پیش‌روی‌کرده در خشکی هستند که ازطرف‌دیگر به اقیانوس‌ها یا دریا منتهی می‌شوند. عمدتا خلیج‌ها عمق و وسعت کمی دارند و زیستگاه مناسبی برای موجودات دریایی همچون کوسه، ماهی، مرجان و صدف‌ها هستند.
خلاف خلیج، اقیانوس‌ها وسیع‌تر و عمیق‌تر هستند که نقش آن‌ها بیشتر از اینکه زیستگاه جانوری محدودی باشد، تقویت اکوسیستم جهانی، کمک به تعدیل دما و حفظ چرخه کربن است.
