فیلم عنکبوت مقدس نشان داد که فیلم‌ها همیشه خیالی، دراماتیک یا سرگرم‌کننده و حتی کمدی نیستند. گاهی یک فیلم با ژانر متفاوت پا از این داستان‌های کلیشه‌ای فراتر می‌گذارد و با یک افشاگری، داستانی تلخ و تاریک اما واقعی خلق می‌شود.
فیلم جنجالی عنکبوت مقدس (Holy Spider)، ساخته علی عباسی، دقیقا چنین اثری است. این فیلم، برگرفته از واقعیت دردناکی در مشهد اوایل دهه ۸۰ است که جنایات سریالی مردی که خود را “پاک‌کننده شهر از فساد” می‌دانست داستان اصلی را شکل می‌دهد.
با ما همراه باشید تا در این مقاله تحلیلی و جامع، هر آن‌چه باید درباره فیلم جنایی عنکبوت مقدس بدانید، از داستان و بازیگران تا نظرات منتقدان و واکنش‌های سیاسی را مرور کنیم.
داستان فیلم عنکبوت مقدس | تلاقی ایمان، جنایت و حقیقت
داستان فیلم عنکبوت مقدس براساس واقعیتی تلخ از قاتل زنجیره‌ای به‌نام سعید حنایی در مشهد است. اتفاقات این فیلم مربوط به سال‌های ۱۳۷۹ و ۱۳۸۰ بوده که در آن زمان حسابی سروصدا به پا کرد.
در روایت سینمایی علی عباسی، یک خبرنگار زن به نام راحله برای پوشش این پرونده به مشهد می‌رود. او در جستجوی حقیقت، نه‌تنها با جامعه‌ای محافظه‌کار و ساکت مواجه می‌شود، بلکه به‌مرور پرده از هنجارهایی برمی‌دارد که به‌نوعی قاتل را توجیه و حتی تحسین می‌کنند.
قاتلی که با کشتن حدود ۱۶ زن خیابانی خود را ناجی شهر می‌داند و با این امید که بالاخره شهر خالی از فساد می‌شود به کارش ادامه می‌دهد. اما این قتل‌ها روزی برملا می‌شوند و در نهایت با قصاص قاتل فیلم و البته داستان اصلی تمام می‌شود.
علی عباسی، کارگردانی که جنجال به‌پا کرد
علی عباسی کارگردان ایرانی‌تبار مقیم دانمارک مسئولیت هدایت فیلم عنکبوت مقدس را برعهده گرفته است. علی عباسی، پیش از این با فیلم «مرز» (Border) در جشنواره‌های جهانی درخشیده بود، اما با فیلم چالشی عنکبوت مقدس پا به چارچوب‌های سیاسی و مذهبی گذاشت که کمتر فیلم‌سازی جرئت نزدیک‌شدن به آن را دارد.
او با نگاهی متفاوت، ولی بی‌رحم، واقعیتی را به تصویر می‌کشد که در جوامع مذهبی همچون ایران بسیار خوفناک و دور از ذهن است. عباسی در این فیلم، نه‌تنها به نقد قاتل می‌پردازد، بلکه نقش سیستم، رسانه، قضاوت مردمی و سکوت جمعی را در بازتولید خشونت نشان می‌دهد.
زهرا امیرابراهیمی، از تبعید تا افتخار جهانی
زهرا امیرابراهیمی در فیلم عنکبوت مقدس در نقش راحله یا همان خبرنگار جسور، نمایشی بی‌نظیر ارائه می‌دهد. بازی که در جشنواره کن ۲۰۲۲ با جایزه بهترین بازیگر زن همراه شد. البته منتقدان دلیل توجه جهان به این فیلم در جشنواره را سیاه‌نمایی‌های سیاسی و انتشار خشونت در ایران می‌دانند.
به‌هرحال بازگشت موفق امیرابراهیمی، پس از سال‌ها دوری از ایران به‌دلیل حاشیه‌های شخصی، نشان می‌داد که او در این سال‌ها بیکار ننشسته و بسیار پخته‌تر و با نبوغ بیشتر بازیگری را زندگی کرده است.
سایر بازیگران فیلم عنکبوت مقدس | نقش‌آفرینی‌هایی با تلخی واقعیت
اگر از داستان فیلم بگذریم و به‌دور از هر نقدی آن را نگاه کنیم، بازی حرفه‌ای بازیگران این فيلم هر بیننده‌ای را به‌وجد می‌آورد. در کنار امیرابراهیمی، مهدی بجستانی در نقش قاتل، یکی از تحسین‌برانگیزترین اجراها را ارائه می‌دهد.
او بدون اغراق، شخصیتی را بازی می‌کند که همزمان قربانی، جلاد، مؤمن و بیمار است. نمایش چندین حس مختلف در یک لحظه از طرف چنین بازیگری او را به یکی از بازیگران برتر سال ۲۰۲۲ تبدیل کرده است.
بازیگران مکمل نیز، با چهره‌های آشنا به طبقه متوسط شهری ایران، فضایی باورپذیر و زنده خلق می‌کنند.در این فضا تماشگر دیگر یک بیننده نیست، بلکه شاهدی است برای جنایت‌ها و چالش‌های اتفاق‌افتاده در فیلم.
سایر بازیگران فیلم عنکبوت مقدس، فروزان جمشیدنژاد، آرش آشتیانی، سینا پروانه، نیما اکبرپور و سارا فضیلت هستند.
طراحی صحنه و نورپردازی | مشهدی که هرگز آن را این‌گونه ندیده بودیم
تصور هر ایرانی از مشهد، فضایی با حال‌وهوای معنوی و خیابان‌های امن و آرام است. اما در این فیلم، مشهد شهری نیست که از آن انتظار زیارت و آرامش داشته باشیم. صحنه های فیلم عنکبوت مقدس بسیار متفاوت‌تر از آن‌چیزی که انتظار داشتیم طراحی و نورپردازی‌شده‌اند. کوچه‌های تنگ، نورهای نئون، اتاق‌های خالی و سکوت سنگین شبانه، همگی به خلق فضایی دلهره‌آور کمک می‌کنند.
خلق چنین فضایی داستان واقعی فیلم عنکبوت مقدس را باورپذیرتر می‌کند. دوربین اغلب در فاصله‌ای نزدیک به کاراکترها است و تماشاگر را وادار می‌کند وارد دنیای درونی شخصیت‌ها شود.
نظر منتقدان درباره فیلم عنکبوت مقدس | تحسین جهانی و نقد داخلی
فیلم عنکبوت مقدس از نگاه منتقدان خارجی، اثری جسور و تکان‌دهنده خطاب شد و بازخوردهای نسبتا مثبتی در جوامع خارج از ایران را به‌خود اختصاص داد. تا جایی‌که مجله Variety فیلم را به‌عنوان یکی از بهترین فیلم‌های سال معرفی کرد و نوشت:
«عنکبوت مقدس، وجدان تماشاگر را می‌لرزاند و بین مرز ایمان و جنون حرکت می‌کند.»
اما مسئله و چالش اصلی این فیلم، نظرات و انتقادهای بسیار شدید و تندی است که در داخل ایران درباره آن صورت گرفته است. منتقدان معتقدند که عنکبوت مقدس با هدف اسلام‌هراسی، زن‌ستیزی و نمایش فساد در ایران وارد جشنواره کن شد. نمایش قاتلی که دین را بهانه‌ای برای جنایت‌هایش می‌داند یا زنانی که به‌هر دلیلی تن‌فروشی می‌کنند خلاف منافع ملی است و نشر چنین فیلم‌هایی باورهای مردم را زیر سئوال می‌برد.
تاریخ اکران فیلم عنکبوت مقدس | از فرش قرمز تا خط قرمز
فیلم عنکبوت مقدس برای باراول در هفتاد و پنجمین جشنواره فیلم کن در ماه می ۲۰۲۲ به نمایش درآمد و بلافاصله مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت. پس از آن، فیلم در جشنواره‌های معتبر دیگری از جمله تورنتو، کارلووی‌واری، و نیویورک اکران شد.
در ایران، فیلم به‌طور کامل ممنوع شد و هرگونه انتشار، نقد یا تبلیغ آن پیگرد قانونی داشت. با این حال، نسخه‌های غیررسمی فیلم در فضای مجازی میان کاربران فارسی‌زبان دست‌به‌دست شد.
حاشیه‌های فیلم عنکبوت مقدس | بیش از یک فیلم، یک بیانیه اجتماعی
از زمان رونمایی، فیلم با موجی از واکنش‌های سیاسی، مذهبی و رسانه‌ای روبه‌رو شد. برخی رسانه‌های تندرو، بازیگران فیلم را خائن خواندند و علیه عوامل آن، فتوا صادر شد. در مقابل، بسیاری از هنرمندان خارج از کشور، فیلم را نقطه عطفی در شجاعت سینمایی ایرانی خواندند.
برخی از حاشیه‌های مستند درباره عنکبوت مقدس را باهم بخوانیم:
- محمد مهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، عنکبوت مقدس را فیلمی «مشمئزکننده، زشت و غیرواقعی» خواند، جشنواره کن را سیاست‌زده معرفی کرد و گفت: کسانی که در ایران با عوامل این فیلم همکاری داشته باشند مجازات خواهند شد.
- ابراهیم ایرج‌زاد متنی علیه علی عباسی، کارگردان فیلم عنکبوت مقدس، منتشر کرد و او را متهم به سرقت فیلم‌نامه فیلمِ خودش عنکبوت (۱۳۹۸) کرد.
- روزنامه کیهان به نظر داوران جشنواره فیلم کن انتقاد کرد و نوشت: جشنوارهٔ کن ۲۰۲۲ با رویکرد سیاست‌زده و ضدنژادی اقدام به انتخاب فیلم‌ها و سینماگران ایرانی زده‌است.
پیام‌های پنهان فیلم عنکبوت مقدس | نقد نظام‌مند خشونت در جامعه
فیلم جنجالی عنکبوت مقدس از طریق یک پرونده جنایی واقعی، به مسائلی همچون زن‌ستیزی، قضاوت مذهبی، بی‌عدالتی ساختاری و سانسور رسانه‌ای می‌پردازد. مهم‌ترین پیام فیلم شاید این باشد که: قاتلان واقعی، همیشه چاقو یا اسلحه به دست نمی‌گیرند، گاهی فقط تماشاگرند.
این فیلم گرچه داستان یک قاتل زنجیره‌ای است، اما هدفش فقط نشان دادن جنایت نیست. این فیلم می‌خواهد بگوید گاهی در یک جامعه، آدم‌هایی که کارهای وحشتناک می‌کنند، به‌جای مجازات، قهرمان شناخته می‌شوند. فیلم نشان می‌دهد چطور بعضی‌ها با نام دین یا اخلاق، به خود اجازه می‌دهند آدم‌ها را قضاوت و حتی نابود کنند.
پیام اصلی این است که وقتی قانون درست عمل نمی‌کند و مردم هم سکوت می‌کنند، خطرناک‌ترین آدم‌ها در دل جامعه پرورش پیدا می‌کنند. عنکبوت مقدس یک هشدار جدی درباره سکوت، تعصب و نگاه اشتباه به دین و اخلاق است.
البته این دیدگاه و پیام فیلم زمانی دچار نقد شد که نقش اصلی فیلم در بیشتر صحنه‌ها در حرم امام رضا(ع) است و درواقع کارگردان سعی دارد او را مذهبی و متدین جلوه دهد. چهره قهرمانانه قاتل در سکانس‌های مختلف، قبح قتل را فرو می‌ریزد.
فیلم عنکبوت مقدس و سینمای ایران | تناقض میان درون و بیرون
این فیلم نمونه‌ای از سینمای مهاجرت است. آثاری که خارج از ایران ساخته می‌شوند، اما از عمق واقعیت‌های اجتماعی ایران حرف می‌زنند. در واقع، روایت عنکبوت مقدس یک اثر برون‌مرزی با ریشه‌های درون‌مرزی است و همین تناقض، آن را به اثری جهانی اما ایرانی تبدیل کرده است.
فیلم عنکبوت مقدس به‌دلیل زاویه نگاه تند و انتقادی‌اش، با بخش زیادی از باورهای فرهنگی و مذهبی مردم ایران در تضاد قرار می‌گیرد. این اثر تصویری از دین ارائه می‌دهد که آن را با تعصب، خشونت و حذف مخالف پیوند می‌زند.
درحالی‌که برای اغلب ایرانیان، مذهب با مفاهیمی چون محبت، اخلاق‌مداری و عدالت شناخته می‌شود. فیلم سعی دارد نشان دهد چگونه اعتقادات دینی می‌توانند در شرایطی خاص به ابزار سرکوب بدل شوند، اما در این مسیر، مرزی میان دین واقعی و تفسیر نادرست از آن نمی‌گذارد.
همچنین، بازخورد مردم و نهادهای اجتماعی به‌عنوان بی‌تفاوت یا حتی همدل با جنایت، با روحیه عدالت‌جوی جامعه ایرانی همخوانی ندارد. همین تصویرسازی‌های یک‌طرفه و اغراق‌آمیز باعث شده فیلم برای بسیاری از مخاطبان ایرانی، آزاردهنده و مغایر با واقعیت‌های فرهنگی و اعتقادی‌شان باشد.
آیا فیلم عنکبوت مقدس نسخه تغییریافته عنکبوت است؟
فیلم عنکبوت ساخته ابراهیم ایرج‌زاده در سال ۹۸ است، درحالی که فیلم عنکبوت مقدس ۲ سال بعد یعنی در سال ۱۴۰۰ ساخته شد.
هر ۲ این فیلم‌ها به یک موضوع مشترک اشاره دارند. حذف زنان خیابانی توسط قاتل زنجیره‌ای، تنها وجه مشترک این ۲ فیلم است. اما نوع بازی‌ها، پیام‌های فیلم، نگرش شخص اول و حتی برخورد با قاتل در این فیلم‌ها کاملا متفاوت است.
ساختار دراماتیک، روایت و برداشت‌ها از این ۲ فیلم نیز یکسان نیست. عنکبوت، یک درام شخصی و داخلی است، اما فیلم جنجالی عنکبوت مقدس، اثری جنجالی و بین‌المللی با نگاه فمینیستی و ضد بنیادگرایی به‌حساب می‌آید.
با این گفته‌ها نمی‌شود گفت که فیلم عنکبوت مقدس کپی فیلم عنکبوت است. آن‌ها فقط در اصل داستان مشترک‌اند، نحوه روایت کاملا متفاوت است.
فیلم عنکبوت مقدس را ببینیم یا نه؟
فیلم عنکبوت مقدس بی‌شک یکی از بحث‌برانگیزترین آثار سال‌های اخیر درباره جامعه ایران است. فیلمی که بر پایه یک پرونده واقعی ساخته شده، اما روایتش فراتر از بازسازی یک جنایت است. این فیلم، با روایتی تلخ و تلنگرآمیز، تلاش دارد لایه‌های پنهان جامعه‌ای مذهبی‌نما را به تصویر بکشد. اما پرسش مهم این است: آیا تماشای این فیلم ارزش دارد؟ آیا با دیدن فیلم نگرش و باورهای‌مان تغییر می‌کند؟ آیا هر داستان و روایتی را باید همان‌طور که به‌نمایش درآمده است باور کنیم؟
از دیدگاه انتقادی، این فیلم نگاهی گزنده به تضادهای اجتماعی و دینی دارد، اما این نگاه آن‌قدر صریح و بی‌پروا است که ممکن است برای برخی مخاطبان ایرانی، نه‌تنها خوشایند نباشد، بلکه احساس توهین و اغراق را نیز به‌همراه داشته باشد.
فیلم در جاهایی به‌جای نقد، تخریب می‌کند. به جای بررسی چندجانبه یک پدیده پیچیده، در مواردی تنها یک نگاه سیاه و ناامیدانه ارائه می‌دهد.
با این حال، اگر اهل تفکر، نقد و مواجهه با آثار چالش‌برانگیز باشید، تماشای این فیلم می‌تواند شما را به چالش بکشد. این فیلم بیشتر از آن‌که سرگرم‌کننده باشد، هشداردهنده و پرسش‌برانگیز است.
جمع‌بندی
فیلم عنکبوت مقدس تنها یک روایت جنایی نیست. این اثر یک آینه تمام‌نما است از خشونت ساختاری، قضاوت مذهبی، زن‌ستیزی و نابرابری رسانه‌ای. علی عباسی با جسارتی کم‌نظیر، داستانی واقعی و تلخ را به زبان سینما ترجمه کرده و تصویری تکان‌دهنده از جامعه‌ای به نمایش گذاشته که گاهی بیش از قاتل، شاهدان خاموشش ترسناک‌تر‌اند.
اما آیا این تصویر و برداشت از فیلم حقیقت دارد یا تنها یک سیاه‌نمایی برای جلب‌توجه در نظر جشنواره‌های خارجی است؟ منتقدان داخلی به‌شدت این فیلم را نقد کرده‌اند و حتی هیچ مجوزی برای اکران و پخش رسمی آن داده نشده است. اگر داستان چنین قتل‌های زنجیره‌ای برای‌تان جذاب است، شاید فیلم عنکبوت انتخاب بهتری باشد برای تماشای یک روایت جنایی.
فیلم عنکبوت مقدس در مشهد کامل
دانلود فیلم عنکبوت مقدس بدون سانسور نی نی سایت
فیلم عنکبوت مقدس در مشهد قسمت اول
فیلم عنکبوت مقدس در مشهد تلگرام
فیلم عنکبوت مقدس در مشهد آپارات بدون سانسور
فیلم عنکبوت مقدس نی نی سایت
