نشست رسانه‌ای تازه‌ای که امروز (8 آذر 1404) با محوریت بیمه اجباری رانندگان تاکسی‌های اینترنتی برگزار شد، موجی از نگرانی‌ها و واکنش‌های جدی را در بازار حمل‌ونقل آنلاین برانگیخت. مدیران اسنپ، تپسی و نمایندگان اصناف دیجیتال اعلام کردند این طرح، اگر بدون توجه به ساختار اقتصاد مشارکتی اجرا شود، می‌تواند کل بازار تاکسی‌های آنلاین را وارد مرحله‌ای از رکود و افت کیفیت کند.
در این نشست تأکید شد که بیمه اجباری نه تنها هزینه‌های عملیاتی پلتفرم‌ها و رانندگان را به‌طور قابل توجهی افزایش می‌دهد، بلکه قیمت سفرها را نیز بالا می‌برد و در بلندمدت عرضه رانندگان، کیفیت خدمات و اندازه بازار را کوچک می‌کند. فعالان این حوزه هشدار دادند که این تصمیم از سطح یک اختلاف حقوقی عبور کرده و به یک «مساله صنفی ملی» تبدیل شده است؛ مساله‌ای که ممکن است به مرور سایر کسب‌وکارهای اقتصاد دیجیتال را نیز درگیر کند.
چالش‌های گسترده بیمه اجباری در ساختار اقتصاد مشارکتی تاکسی‌های آنلاین
تا چه حد از بخش «پیشنهاد فیلم و سریال» نت باز 360 استفاده می‌کنید؟
صادق سازگاری، مدیر امور حقوقی اتاق اصناف ایران، در این نشست توضیح داد که ریشه اصلی اختلاف، عدم همخوانی طرح بیمه اجباری با مدل «اقتصاد مشارکتی» است؛ مدلی که تاکسی‌های اینترنتی بر پایه آن شکل گرفته‌اند. او تأکید کرد که مطابق آرای دیوان عدالت اداری و بند «چ» ماده 28 قانون برنامه هفتم، رانندگان در ساختار این پلتفرم‌ها کارگر محسوب نمی‌شوند و بنابراین الزام بیمه اجباری برای آن‌ها فاقد مبنای صنفی و قانونی است.
نگرانی اصلی سازگاری این است که اجرای این طرح، مسیر را برای گسترش اجباری مشابه در سایر کسب‌وکارهای دیجیتال باز کند. به گفته او، اگر این روند ادامه یابد، تمامی صنوف مبتنی بر اقتصاد مشارکتی با چالش‌های مشابه و هزینه‌های سنگین روبه‌رو می‌شوند.
پیامدهای پنهان رابطه کارگر-کارفرمایی و اثر آن بر ساختار پلتفرم‌ها
یکی از خطرناک‌ترین پیامدهای بیمه اجباری، تبدیل رابطه پلتفرم و راننده به یک رابطه کارگر-کارفرماست؛ تغییری که فعالان این صنعت معتقدند اساساً با ماهیت استقلال شغلی رانندگان در تضاد است.
محمد خلج، مدیرعامل اسنپ، با اشاره به این نکته گفت که راننده هیچ‌گونه تبعیت سازمانی از پلتفرم ندارد و تصمیم‌گیری درباره ساعات کار، میزان فعالیت و نحوه سرویس‌دهی، کاملاً در اختیار اوست. این استقلال شغلی همان چیزی است که مدل مشارکتی را از مدل کارمزدی سنتی جدا می‌کند و بیمه اجباری این استقلال را زیر سؤال می‌برد.
خلج تأکید کرد که اسنپ در تمام این سال‌ها از «بیمه داوطلبانه» حمایت کرده و حتی طرحی برای بیمه اختیاری رانندگان به تأمین اجتماعی ارائه داده است، اما طرح جدید، بدون تفکیک رانندگان فاقد بیمه، همه را مشمول و هزینه‌ها را غیرهدفمند می‌کند.
کاهش عرضه، افزایش قیمت و افت کیفیت؛ سه بحران جدی پیش‌روی بازار تاکسی آنلاین
مصطفی سیدحسینی، مدیرعامل تپسی، هشدار داد که اجرای بیمه اجباری ضربه جدی به عرضه رانندگان خواهد زد؛ مخصوصاً رانندگان پاره‌وقت که بخش بزرگی از منابع انسانی پلتفرم‌ها را تشکیل می‌دهند.
به گفته او، نرخ ریزش ماهانه رانندگان در تپسی حدود 20 درصد است و این یعنی بخش قابل توجهی از رانندگان، دائمی نیستند و نگاه کارمندمحور به فعالیت خود ندارند. افزایش هزینه‌های بیمه، این رانندگان را از بازار خارج می‌کند و در نتیجه:
- نرخ پذیرش سفر کاهش می‌یابد
- زمان انتظار مسافران بیشتر می‌شود
- قیمت سفرها به دلیل کمبود عرضه افزایش پیدا می‌کند
- کیفیت خدمات کاهش می‌یابد
این روند، علاوه بر افزایش 4 درصدی قیمت که طبق قانون باید اعمال شود، فشار مضاعفی بر مسافران وارد خواهد کرد و به گفته سیدحسینی، «اندازه بازار را کوچک می‌کند».
بحران تصمیم‌گیری بدون حضور بخش خصوصی و خطرات بی‌ثباتی قانونی
رضا الفت‌نسب، رئیس اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی، با انتقاد از سازوکار تصمیم‌گیری مجلس گفت که بارها موضوعاتی بدون اطلاع‌رسانی به بخش خصوصی در کمیسیون‌ها مطرح و تصویب شده‌اند. او تأکید کرد که اقتصاد پلتفرمی، امروز بدون اتکا به منابع دولتی در حال درآمدزایی است و تصمیم‌گیری بدون نظر فعالان این حوزه می‌تواند پیامدهای سنگینی داشته باشد.
نگین انصاری و مهدی شمسایی از اسنپ و تپسی نیز در بخش حقوقی نشست یادآوری کردند که قانون برنامه هفتم، بیمه رانندگان را «اختیاری» تعریف کرده و تغییر آن تنها یک سال پس از تصویب، نشان‌دهنده بی‌ثباتی و غیرقابل پیش‌بینی بودن ساختار قوانین است؛ عاملی که اعتماد کسب‌وکارها و سرمایه‌گذاران را تضعیف می‌کند.
پیامدهای اقتصادی و مقاومتی طرح بیمه اجباری در شرایط فعلی بازار
تغییرات پیشنهادی برای بیمه‌کردن اجباری رانندگان تاکسی‌های آنلاین، در شرایطی مطرح شده که فضای اقتصادی کشور با فشارهای متعددی مواجه است. افزایش هزینه‌های عملیاتی، کاهش قدرت خرید مردم و رقابت فشرده میان پلتفرم‌ها، همگی موجب می‌شود هر تغییر جدید، آثار ضربه‌زننده‌تری داشته باشد.
با اجباری‌شدن بیمه، بخش بزرگی از بار مالی بر دوش رانندگان می‌افتد. رانندگان مستقل که درآمدشان نوسان دارد، مجبور به پرداخت حق بیمه ثابت می‌شوند؛ هزینه‌ای که بسیاری قادر به تحمل آن نیستند. از سوی دیگر، پلتفرم‌ها نیز با افزایش هزینه‌های مدیریتی و مالی مواجه خواهند شد و بخشی از این فشار نهایتاً به قیمت سفر منتقل می‌شود.
این چرخه در نهایت منجر به کاهش سفر، افت تعامل کاربران و کوچک‌شدن اکوسیستم اقتصاد مشارکتی خواهد شد.
پیشنهاد ویرایشگر نت باز 360: هزینه دریافت گواهینامه رانندگی در 1404؛ همه جزئیات
جدول جمع‌بندی ویژگی‌ها، چالش‌ها و پیامدهای طرح بیمه اجباری رانندگان
|
ویژگی یا موضوع |
توضیحات |
| ماهیت قانونی و صنفی |
مغایرت با مدل اقتصاد مشارکتی براساس آرای دیوان عدالت اداری و ماده 28 برنامه هفتم |
|
اثر بر رانندگان |
افزایش هزینه‌های ثابت، کاهش جذابیت برای رانندگان پاره‌وقت، خروج بخشی از عرضه |
| اثر بر مسافران |
افزایش قیمت سفر، افزایش زمان انتظار، افت تجربه کاربری |
|
اثر بر پلتفرم‌ها |
افزایش هزینه‌های عملیاتی، دشوار شدن حفظ کیفیت خدمات، کاهش توان حمایتی |
| اثر بر اقتصاد دیجیتال |
احتمال سرایت اجباری مشابه به سایر صنوف و ایجاد بی‌ثباتی قانونی |
|
راهکار پیشنهادی پلتفرم‌ها |
اجرای بیمه داوطلبانه با مشارکت محدود پلتفرم‌ها و پرداخت از محل مشوق‌ها |
بررسی رفتار بازارهای مشابه در کشورهای در حال توسعه نشان می‌دهد که هر تغییری در مدل هزینه‌ای پلتفرم‌های مشارکتی، مستقیما بر عرضه و قیمت تأثیر می‌گذارد. در اقتصادهایی که بخش قابل توجهی از نیروی کار در مشاغل منعطف فعالیت می‌کنند، هر نوع اجبار بیمه‌ای یا مالیاتی، به‌خصوص برای افراد پاره‌وقت، باعث خروج ناگهانی نیروی کار می‌شود.
اگر بیمه اجباری رانندگان در ایران بدون اصلاح مدل و بدون توجه به انعطاف شغلی اجرا شود، می‌توان 3 سناریو واقعی را پیش‌بینی کرد:
سناریو 1: کوچک‌شدن بازار در بازه 6 تا 12 ماه
- کاهش شدید رانندگان فعال
- افزایش میانگین قیمت
- افت کیفیت و رضایت کاربران
- کاهش درآمد پلتفرم‌ها
سناریو 2: انتقال فشار مالی به کاربران
- افزایش قیمت سفر تا سطح غیررقابتی
- کاهش استقبال کاربران
- انتقال تقاضا به حمل‌ونقل سنتی
سناریو 3: مهاجرت رانندگان از پلتفرم‌ها به مشاغل منعطف دیگر
- افزایش نرخ بیکاری پنهان
- کاهش مشارکت در اقتصاد دیجیتال
اگر دولت و قانون‌گذار مدل داوطلبانه پیشنهادی پلتفرم‌ها را بپذیرند، می‌توان به شکل کنترل‌شده و هدفمند، بخش قابل توجهی از رانندگان را تحت پوشش بیمه قرار داد، بدون اینکه ساختار اقتصاد مشارکتی تضعیف شود.
جمع‌بندی
بیمه اجباری رانندگان تاکسی‌های اینترنتی، اگرچه در ظاهر اقدامی حمایتی به نظر می‌رسد، اما با مدل اقتصاد مشارکتی و ماهیت استقلال شغلی رانندگان همخوانی ندارد. فعالان صنعت هشدار داده‌اند که این طرح می‌تواند باعث افزایش هزینه‌ها، کاهش کیفیت خدمات، بالا رفتن قیمت سفرها و کوچک‌شدن بازار شود.
راهکار پیشنهادی پلتفرم‌ها اجرای «بیمه داوطلبانه» است تا هم رانندگان از خدمات بیمه بهره‌مند شوند و هم ساختار اقتصادی این صنعت نوپا حفظ شود. ثبات قانونی و مشارکت بخش خصوصی در تصمیم‌گیری، کلید جلوگیری از آسیب‌های عمیق این طرح در آینده است.
FAQ
- چرا بیمه اجباری برای رانندگان تاکسی‌های اینترنتی چالش‌زا شده است؟
به دلیل تضاد با مدل اقتصاد مشارکتی و افزایش هزینه‌هایی که باعث کاهش عرضه و افزایش قیمت سفر می‌شود.
- آیا پلتفرم‌ها مخالف بیمه شدن رانندگان هستند؟
خیر، آن‌ها با مدل اجباری مخالفند و خواستار بیمه داوطلبانه‌اند.
- بیمه اجباری چه تبعاتی برای مسافران دارد؟
افزایش قیمت سفر، طولانی‌تر شدن زمان انتظار و کاهش کیفیت سرویس.
- چرا رانندگان پاره‌وقت بیشتر تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند؟
چون فعالیت پاره‌وقت با هزینه ثابت بیمه سازگار نیست و درآمد آن‌ها نوسان دارد.
- آیا این طرح بر سایر کسب‌وکارهای دیجیتال نیز اثر خواهد گذاشت؟
بله، فعالان هشدار داده‌اند که این می‌تواند به یک بدعت برای سایر صنوف دیجیتال تبدیل شود.
منبع: این گزارش در دیجیاتو منتشر شده است.
